Manuscript Number : GISRRJ192611

तत्र विधीनामेव विधानम् स्वीकार्यम् विधि विषयं तु स्पष्टरूपेणापादितम्। परन्तु हेतु निर्वचननिन्दादि उदाहरण नोपस्थापितम्। यतो हि कात्यायनेनापि”विधिर्निन्दा प्रशंसाSध्यात्ममधिदेवतमधिभूतमनुवचनं परकृतिःपुराकल्पःसृष्टिरिति व्राहमणम्”उक्तवान् हेतु- तेन ह्यन्नं क्रियते” निर्वचनम्-”इन्धे ह वा एतदध्वर्युरिध्मेनाग्निम्”तस्मादिध्मो नाम निन्दा -”तदु ह स्माहापि बकुर्वाष्णौ माषान्मे पचत न वा एतेषां हविर्गृणन्तीति तदु तथा न कुर्यात्” प्रशंसा अग्निर्वै देवानाम्मृदुहृदयतमः। यं वै मृदुहृदयतमं मन्येत तमुपधावेत्।तस्मादग्नय एव संशय-”स यदि पुरा मानुषी वाचं व्याहरेत्” विधिःस एष उभयत्राच्युत आग्नेयोSष्टाकपालःपुराडाशो भवति पराकृतिः- (परक्रिया)” पुरुषो ह नारायणोSकामयत” पुराकल्पः ”एतेन हेन्द्रातो दैवापःशौनको जनमेजयं पारिक्षितं याजयाञ्चकार” व्यवधारणकल्पना-स दानमेव यज्ञो यावत्यस्य मात्रा तावन्तमेवैतत् परिगृह्णाति” उपमान तदु हापि पाञ्चित्र्यंगुलामेव सौम्यस्याध्वरस्य वेदि चक्रे कात्यायन मते तु उक्तेषु विध्यादिषु पञ्चैवव संगृहीतं वर्तते ते च विधि निन्दा प्रशंसा परकृति पुराकल्प अनन्तरं षड् अव- शिष्टाः सन्ति ते च अध्यात्मम् अधियज्ञम् अधिदेवतम् अधिभूतम् अनुवचनम् सृष्टिः एषु यथाक्रमेणोदाहरामि-अध्यात्मम्- अथाध्यात्मम् प्राणो वा अर्कः। तस्यान्न्मेव कम् अन्नं हि प्राणाय कर्म इति नु एवार्कस्य अधियज्ञम्-अथाधियज्ञम् यदेवाग्नावन्नमुपधीयते तदन्नम्।या आपस्तत्पानम्।परिश्रित एव श्रीः अधिदेवतम्-”अथाधिदेवतम् या वै सा वागग्निरेव सः। यत्तच्चक्षुःअसौ स आदित्यः अधिभूतम्-”तस्मादाहुर्यावती वेदिस्तावती पृथीवीति” अथवा”अयं वाव लोक एषोSग्निश्चितः।तस्याप एव परिश्रितःइत्याद्यभिधायन्ते”एनं भूतमेतत्सर्वमभिसम्पद्यते” अनुवचनम्-”अग्निर्वै हिमस्य भेषजम्” सृष्टिः-”असद्वा इदमग्र आसीत्”इत्यादि वाचस्पतिमिश्रेण नैरुक्तं यस्य मन्त्रस्य विनियोगःप्रयोजनम्।प्रतिष्ठानं विधिश्चैव ब्राह्मणं तदिहोच्यते इत्येवं याज्ञवल्क्यस्य ब्राह्मणस्य तु लक्षणम्”प्रत्यभिज्ञापितम्।यथा अथाभ्यद्यय जपति”-”सूर्यस्त्वापुरस्तात्पातु कस्याश्चिदभिशस्त्यै” गुप्त्यै वाSअभितःपरिधयो भवंति।अथैतत्सूर्यमेव पुरस्ताद्गोप्तारं करोति नेत्पुरस्तान्नाष्ट्रा रक्षांस्यभ्यवचरानिति।सूर्यो हि नाष्ट्राणां रक्षसामपहन्ता” वृहदारण्यकोपनिषदि वाचस्पत्यमिश्रेणव्यारव्यानावसरे ब्राह्मण लक्षणमुच्यते इतिहासःपुराणं विद्या उपनिषदःश्लोकाःसूत्राण्यनु-व्यारव्यानानि इतिहासः-मनवे हवै प्रातरवनेग्यमुदकमाजहुः यथेदं पाणिभ्यामवनेजनायाहरन्ति एवम्।तस्यावनेनिजानस्य मत्स्यःपाणि आपेदे” पुराणम्-”असद्वा इदमग्र आसीत्” विद्या-देवयजनविद्या वेदःसोSयमिति” उपनिषदःप्रियमित्येनदुपासीत” श्लेकाःब्राह्मणप्रभवाःमन्त्राःतदप्येते श्लोकाःअणुःपंथा वितरः” सूत्राणि-वस्तुसंग्राहकवाक्यानि वेदे आत्मत्येवोपासीत” अनुव्यारव्यानानि मन्त्रविवरणानि अपर रूपेण वस्तुसंग्राहकवाक्यानां विवरणवाक्यानि-”सत्यं चैवानृतं च सत्यमेव देवाःअनृतं मनुष्याः व्याख्यानानि अर्थवादाःअथवा मेधया हि तपसाSजनयत्पिता” इत्यादीनि मन्त्रविवरणानि। उपरि उल्लिखिताःत्रिविधा एव अस्मिन् ब्राह्मणे शैली लक्ष्यते।