Manuscript Number : GISRRJ214611
संस्कृतसाहित्ये रथविमर्शः
Authors(1) :-Nayan Bala Das सम्प्रति समाजे गमनागमनस्य माध्यमरूपेण विविधक्षेत्रे नानाविधानां आधुनिक-यानानां प्रयोगः परिदृश्यते। तथैव प्राचीनकालेऽपि गमनागमनाय विविधयानानां प्रचलनमासीत्। विशालेऽस्मिन् संस्कृतसाहित्ये अर्थात् वेदे, इतिहासे, पुराणे, काव्ये नाटके चेत्यादिषु गमनागमनस्य माध्यमरूपेण गजः, तुरगः, रथः, प्रवहणं, डयनं, शकटः, अनः, कम्बलिवाह्यकं, गन्त्री, दोला, प्रेङ्खा, द्वैपः, वैयाघ्रः, शिविका, याप्ययानं, पाण्डुकम्बली, काम्बलः, वास्त्रः इत्यादीनां व्यवहारः भवति स्म। एतेषु रथः सुप्रसिद्धैकः माध्यमो आसीत्। देवताः राजानश्च न केवलं गमनागमनार्थं युद्धार्थं च, अपितु क्रीडनार्थं, भ्रमणार्थं रमणार्थं च रथस्य प्रयोगं कृतवन्तः। अन्यत्र बहुत्रापि रथस्य प्रयोगः दृश्यते। विविधप्रसङ्गे रथस्य प्रयोगः वेदेषु, कोशग्रन्थेषु, काव्येषु, शिल्पसाहित्येषु, उत्सवादिषु च परिलक्ष्यते। रथशव्दः उपमारूपेण कुत्रचित् शरीररूपेण जगद्रूपेण च व्यवहृयते। लौकिकसंस्कृतसाहित्ये विविधप्रसङ्गे बहुषु स्थलेषु रथस्य चर्चा परिदृश्यते। तन्मद्धे अन्यतमोऽस्ति रथस्य गतिवर्णना। भासकालिदासाभ्यामारभ्य परवर्तिसमये प्रायः सर्वेऽपि संस्कृतकवयः नाट्यकाराश्च तेषां काव्येषु नाटकेषु च प्रथारूपेण एव रथस्य वर्णनां कृतवन्तः। अनेन ज्ञायते यत् संस्कृतसाहित्ये रथशब्दस्य महत्त्वपूर्णस्थानमासीत्।
Nayan Bala Das रथः, वेदेषु रथः, कोशग्रन्थेषु रथः, काव्येषु रथः, शिल्पशास्त्रेषु रथः, उत्सवादिषु रथः। Publication Details Published in : Volume 4 | Issue 6 | November-December 2021 Article Preview
Assistant Professor, Department of Sanskrit, Balurghat Mahila Mahavidyalaya, West Bengal, India
Date of Publication : 2021-12-30
License: This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Page(s) : 63-68
Manuscript Number : GISRRJ214611
Publisher : Technoscience Academy
URL : https://gisrrj.com/GISRRJ214611
