Manuscript Number : GISRRJ247613

भारतीयज्ञानपरम्परायाः बोधसाधनानि

Authors(1) :-डॉ. अर्चना कुमारी

भारतीयज्ञानपरम्परायाः मूलस्रोतांसि वेदाः एव सन्ति । एतस्याः भारतीयज्ञानपरम्परायाः ज्ञानमयशब्दराशेः बोधाय बहूनि साधनानि सन्ति तेषु प्रमुखानि विवेचितानि । तत्र भारतीयज्ञानपरम्परायाः साधनभूतग्रन्थानामवगमनार्थं तेषु निश्चितार्थस्य ज्ञानार्थञ्च साधनं संस्कृतभाषा । अस्माकं बुद्धिः निश्चयात्मिका तर्कयुक्ता च भवेद् येन सिद्धान्तनिश्चयः ऋषिवदेवास्माकमपि स्यात् तदर्थं साधनं तर्कशास्त्रम् । व्यक्तित्वज्ञाने याः जीवन्तपरम्पराः सन्ति तथा समाजे मानकरूपेण ये गुणाः सन्ति तान् प्राप्तुं साधनं धर्मशास्त्रम् । भारतीयज्ञानपरम्परायाः कीर्तिस्तम्भरूपेण साधनं शिल्पशास्त्रम् । यदा एतैः साधनैरपि बोधः न भवति तदा साधनं शब्दप्रामाण्यमेव शरणम् । एतेषां साधनानां सारल्येनावबोधाय साधनं गुरु-शिष्यपरम्परेति । यज्ज्ञानं तर्कानुमाननियमैश्च प्राप्तुमशक्यं तदर्थम् अन्तिमं साधनं समाधिजं प्रत्यक्षम् ।

Authors and Affiliations

डॉ. अर्चना कुमारी
सहायकाचार्या,संस्कृत-विभागः, हिमाचल प्रदेश केन्द्रीय विश्वविद्यालयः, धर्मशाला,काङ्गड़ा (हि.प्र.)

ज्ञानम्, भारतीयज्ञानपरम्परा, बोधः, स्मृतयः, ऋषिः, अनादिरूपता, प्रमाणशास्त्राणि, संस्कृतभाषा, लोककल्याणम्, वैचारिकसहिष्णुता, तर्कशास्त्रम्, पञ्चावयवः, वस्तुपरीक्षणम्, यथार्थरूपम्, गणितशास्त्रम्, जीवनम्, धर्मः, शान्तिः, संस्काराः, प्रत्यक्षीकरणम्, समाधिः, योगः, विवेकज्ञानम्, शब्दप्रामाण्यम् ।

  1. ईशावास्योपनिषद्। ईशादि नौ उपनिषद् । व्याख्याकारः, हरिकृष्णदास गोयन्का । गीताप्रेसगोरखपुरम्, सं 2038 नवमं संस्करणम्।
  2. तर्कसंग्रहः ।भट्टः अन्नम्। तर्कसंग्रहदीपिका- न्यायवोधिनी- पदकृत्य, श्रीनिवास मुखोल्लासिनी संस्कृतहिन्दीव्याख्यासंवलित। गोविन्दाचार्यः, सम्पादकः । चौखम्बासुरभारती प्रकाशनं वाराणसी, 2017।
  3. निरुक्त पञ्चाध्यायी। यास्कः । प.छज्जूरामशास्त्री विद्यासागरः , व्याख्याकारः । मेहरचन्द लछमनदास पब्लिकेशन्स नई दिल्ली । संस्करणम्-13 । 2008 ।
  4. अष्टाध्यायी। पाणिनिः। ईश्वरचन्द्रः, पण्डितः । चन्द्रलेखाव्याख्योपेता । चौखम्बा संस्कृत प्रतिष्ठान दिल्ली, 2017।
  5. मनुस्मृतिः । मनुः । भट्टः कुल्लूकः । मन्वर्थमुक्तावलीटीकासहितम्, मणिप्रभा हिन्दीव्याख्योपेता । शास्त्री हरगोविन्दः ।चौखम्बा संस्कृत सीरीज ऑफिस वाराणसी । प्रथम, वि. सं. 2080, सन् 2023 ।
  6. वाक्यपदीयम्, ब्रह्मकाण्डम् ।भर्तृहरिः ।डॉ. शिवशंकर अवस्थी, व्याख्याकारः ।चौखम्बा विद्याभवन, वाराणसी, 2016 ।
  7. धातु-पाठ, पाणिनिः । रामलाल कपूर ट्रस्ट प्रकाशन, पाणिनीय रेवली, सोनीपत, हरियाणा,2000 ई0 ।
  8. अमरकोषः, व्याख्याकारः डॉ. ब्रह्मानन्द त्रिपाठी, चौखम्बा सुरभारती प्रकाशन, वाराणसी, 2000 ।
  9. वायुपुराणम्,गीताप्रेस गोरखपुर, - 273005, गोविन्दभवन कार्यालय, कोलकत्ता संस्थान ।
  10. श्रीमद्भगवद्गीता । गीताप्रेस गोरखपुर, - 273005 । गोविन्दभवन कार्यालय, कोलकत्ता संस्थान । सं. 2075 अस्सीवाँ पुनर्मुद्रणम् ।
  11. पातञ्जलयोगप्रदीपः, मोतीलाल बनारसीदास, 41 यू. ए. बंगलो रोड़, जवाहर नगर दिल्ली 110 007  ।
  12. व्याकरणमहाभाष्यम् । पतञ्जलिः। भट्टः नागेशः, कैयटः,  भाष्यप्रदीपोद्द्योतसमुल्लसितम् ।  जोशी भार्गवशास्त्री, संशोधकः ।  चौखम्बा संस्कृत प्रतिष्ठान दिल्ली, 2018 ।
  13. पाणिनीयशिक्षा,पाणिनिः ।चौखम्बा सुरभारती प्रकाशन, वाराणसी
  14. वैयाकरणसिद्धान्तकौमुदी ।दीक्षितः, भट्टोजिः । पाण्डेयः गोपालदत्तः, व्याख्याकारः । चौखम्बासुरभारती प्रकाशनं वाराणसी, 2017 ।
  15. मुण्डकोपनिषद्,ईशादि नौ उपनिषद् ।व्याख्याकारः, हरिकृष्णदास गोयन्दा । गीताप्रेसगोरखपुरम्, सं 2038 नवमं संस्करणम् ।
  16. बृहद्संस्कृतनिबन्धकलिका, आचार्य पं. शिवदत्त द्विवेदी, भारतीय विद्याप्रकाशन दिल्ली – वाराणसी ।
  17. न्यायवैशेषिक, लेखकः एस. के. सिंह, रेखा प्रकाशन 3917, नई सड़क दिल्ली -6 ।
  18. भविष्यपुराणम्,जयदयाल गोयन्दा, गीताप्रेस गोरखपुर- 273005, गोविन्दभवन कार्यालय, कोलकत्ता संस्थान ।
  19. महाभारतम्, अनुवादक पण्डित रामनारायण शास्त्री पाण्डेय,  गीताप्रेस गोरखपुर - 273005, सं. 2075 सोलहवाँ पुनर्मुद्रण, गोविन्दभवन कार्यालय, कोलकत्ता संस्थान ।
  20. संस्कृतनिबन्धशतकम्, डॉ. कपिलदेव द्विवेदी, विश्वविद्यालय प्रकाशन, वाराणसी ।
  21. प्रश्नोपनिषद् । ईशादि नौ उपनिषद् ।व्याख्याकारः, हरिकृष्णदास गोयन्दा । गीताप्रेसगोरखपुरम्, सं 2038 नवमं संस्करणम् ।
  22. पातञ्जल योगदर्शन ।पतञ्जलिः। व्याख्याकारः स्वामी हरिहरानन्द आरण्य । मोतीलाल बनारसीदास । नवमपुनर्मुद्रणं दिल्ली,  2017 ।
  23. तर्कभाषा । श्रीकेशवमिश्रः । सम्पादकः डॉ. श्री निवास शास्त्री । साहित्य भण्डार शिक्षा साहित्य के मुद्रक एवं प्रकाशक, सुभाष हाजार मेरठ ।
  24. भारतीय दर्शन । मिश्रः जगदीशचन्द्रः । चौखम्बासुरभारती प्रकाशनं वाराणसी, प्रथमसंस्करणं2010 ।
  25. संस्कृतशास्त्रों का इतिहास । उपाध्यायः बलदेवः आचार्यः । चौखम्बाविद्याभवन प्रकाशनं वाराणसी, 2006 ।
  26. कौटलीयार्थशास्त्रम् । आचार्यविष्णुगुप्तः । जयमङ्गला नीतिनीर्णीत व्याख्या च । सम्पादकः श्रीविश्वनाथशास्त्रिदातारः । सम्पूर्णानन्दसंस्कृतविश्वविद्यालयः वाराणसी, 1991 ।
  27. संस्कृत-हिन्दी कोश । वामन शिवराम आप्टे । मोतीलाल बनारसीदास दिल्ली । पुनर्मुद्रणं , 2001 ।
  28. कणाद-गौतमीयम् । व्याख्याकारः आचार्य विश्वनाथ शास्त्री । भारतीय संस्कृत भवन जालन्धर । षष्ठं संस्करणम् – 1984 ।

Publication Details

Published in : Volume 7 | Issue 6 | November-December 2024
Date of Publication : 2024-12-20
License:  This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Page(s) : 85-93
Manuscript Number : GISRRJ247613
Publisher : Technoscience Academy

ISSN : 2582-0095

Cite This Article :

डॉ. अर्चना कुमारी, "भारतीयज्ञानपरम्परायाः बोधसाधनानि ", Gyanshauryam, International Scientific Refereed Research Journal (GISRRJ), ISSN : 2582-0095, Volume 7, Issue 6, pp.85-93, November-December.2024
URL : https://gisrrj.com/GISRRJ247613

Article Preview